Taoîzm, yek ji olên herî kevn ên Çînê ye, ji bertekek li dijî Şîntoîzm û Konfuçyûsîzmê çêbûye. Damezrênerê wê Lao Tzu (Lao-Tse / Zanyarê Kal) e. Her çend di derbarê jiyana wî de kêm agahî hebin jî, ew hemdemê Konfuçyûs e, yê ku li Honanê ji dayik bûye, ku ew di navbera (B.M) di navbera salên 604-517an de jiyaye. Taoîzm li ser têgeha “Tao” hatiye avakirin. Di Taoîzmê da sêrbaz, kahîn, rahîb, serekên olî û rîtuelên xwe hene. Biharê agir tê pêxistin, kahinên tao nîvtazî, birinc û xwê diavêjin ser agir û bi lingên tazî, di ser agir re diherikin. Li gorî Taoîzmê, mirov dikare bi reqs û serxweşîyê bigihîje ekstazê. Kesê ku dixwaze bê metirsî bijî û jiyana xwe bidomîne, divê bi danîna rejîmek xwarinê ya baş xwe ji tundûtûjiyan dûr bixe. Ji ber vê yekê, ew ê mirinê hinekî din dereng bike. Taybetmendiyeke din a Lao ev e ku ew yek ji wan kesên pêşîn bû ku prensîpa xweş a başkirina bê veger pêşnîyar kiriye. Wî di pêkanîna prensîpên Lao de israr nekir, her gav tercîh kir ku jiyanek nerm û bêdeng bimeşîne.
‘Bawî û Hestên Wê’
Hînkirina sereke ya Taoîzmê li ser heyînek mîstîk a herheyî, bêşexsî ye. Li gorî Taoîzmê, ev qad ji yekîtiya heyî (Yang) û tunebûnê (Yin) pêk tê. Li gorî hin çavkanîyan, tao wekî hebûna Xwedayê sembolîzekirî tê binav kirin. Di malên Taoîstan de, gelek wêneyên xwedayan di dolaban de li ber deriyên mezin têne danîn. Lêbelê, wan xwedayan li gorî her taoîstekî xwedî wesfên cûda ne. Piraniya Taoîstan Kvan-Ti, Xwedayê Şer, û Sai Shin, Xwedayê Dewlemendîyê, ku wekî Xwedayê Bazirganan tê hesibandin, dhebînin. Di Taoîzmê de, bawerîya dojehê bi gotinên hêsan dihê vegotin. Bingeha Taoîzmê, panteîzma mîstîk e. Tao, sedemê ku li dinyayê hukum dike ye. Ew wekî prensîpeke afirîner a ku nayê dîtin, bihîstin an jî têgihîştin tê hesibandin. Ji nêrînek din, Tao çavkaniya erd û ezman e, têgîna afirîner û heyatî ye. Pêdivîya wî, bi tişkekî tune. Li gorî Taoîzmê, mirov tenê di aliyê ruhî de mirov e. Ji bo vê, divê Tao wekî rêber were pejirandin. Prensîpa bingehîn a Taoîzmê dikare bi kurtasî wekî “ji qenciyê re qenciyê bikin, ji yên ku qenciyê nakin re qenciyê bikin, da ku her tişt baş bibe”. Her weha em dikarin bibêjin ku mezinahîya bawerîya olî ya di Taoîzmê de, bi şêwazekê jiyanekê ku di aramî û rehetîya bêkêmasî de pişta xwe dide cîhanê, gengaz e.
Têgihîştina exlaqî ya Taoîzmê dikare di sê xalên sereke de were berhev kirin. Eva; Bi jiyanek hêsan re erzanbûn, Nefsbiçûkbûn, xwe ji quretî û quretiyê dûr digirt. Ji bo hemû zindiyan rehmê bike. Ji bo pêkanîna van prensîbên exlaqî di Taoîzmê de, divê meriv nerm be, yên din bihesibîne û nerm be. Divê mirov têkiliya xwe ya bi hêzên îlahî re qut neke û pêwîstî bi rêya îlahî bişopîne. Zagonên bingehîn ên Taoîzmê ji bo mirov û jiyana wî ya di exlaq û hukmê de, mîna olên esmanî, neçar in. û ev rêgez di vê pêvajoyê de wek rênîşander ji nifşên paşerojê re hatine veguheztin û heta roja îro hatine. Wan di wê baweriyê de bûn ku jiyana li gorî van rêbazan wê zêdetir aramî û bextewariya mirovan bîne û hewl dida ku vê yekê têxe jiyana xwe û bi wan rêbazan bijîn.
Lao Tzu rawêjkarê vê derê ye û ji bo belavkirina bîr û ramanên xwe, bi zimanekî tolerans û şîrîn bi rêya alîkarên mîna olên esmanî ji mirovan re gotiye. Û gava ez niha lê dinêrim, hejmara bawermendan qet ne hindik e, her çend ev dîroka Taoîzmê ji demên kevnar vedigere. Baş e! Taoîzm dîn e yan tevgereke felsefî ye? Bi awayekî ez dikarim bibêjim ol e. Fikr û rêgezên dişibin olên ezmanî û hînkirinên wan ên pîroz Taoîzmê nêzî olê dikin. û Lao Tzu dikare bibe navbeynkar, an jî pêxember, ku ev ol were hîn kirin û li mirovan belav bibe. Ji aliyê din ve, ez difikirim ku ez dikarim Taoîzmê wekî tevgerek felsefî ji bilî olê binav bikim. Lao Tzu! Dibe ku ew mirovekî jîr bû û ev zanîn ji mirovan re gihandiye û ji wan re zagonên ku diyar kirine ji bo jiyanek bextewar û aram diyar kiriye û diyar kiriye ku tenê bi bicihanîna van rêgez û berpirsiyariyan dê bigihîjin aramî û bextewariyê. qaîdeyên ku wî danîbûn heman olên esmanî ne, taoîzm dînek e û Lao Tzu ye! Bi awayekî, ew pêxemberîyê nake.
Celal Demkar
21.07.2022
Çavkanî: https://kurdishphilosophy.blogspot.com/
Piştgirî jibo Philosophia Kurdî
 Xwedevanên hêja, dilsozên zarûzimanê kurdî. Bi rêya vê sepana Paypal’e, hûn jî dikarin piştgirîya xebatên malper û kovara Philosophia Kurdî bikin û mil bidin xebatên me. Perê ku hûn bexşê malperê dikin, bi tevahî dê ji bo geşkirina malperê û çapkirina kovarê were xerckirin. Em hêvî dikin Philosophia bi nivîskar û xwendeyên xwe bibe xwedî temenekî dûr û dirêj, bibe çiraxek di şevên tarî ên kurdan da, hawaê ramîna philosophic li ber dilê rêber, serek û kargerên kurdan şîrîn bike, da ku ew jî bikanibin mîna ên milletên bi rûmet karê xwe rast bikin. Philosophiaê bi xweşî bixwînin, jê ra binivîsin û mil bibin xebatên wê...
|
