1- Felsefeya Hellenîk (hellenic philosophy): Navê felsefeya yewnan, a ku B.Z. di sedsala 6an de dest pê kiriye û heta B.Z. sala 323an, berdewam kiriye. Felsefe, li bajarê Miletosê ku bajarekî zengîn ê bazirganîyê bûye, dest pê kiriye. Meriv dikare felsefeya hellenîk, wekî sê beşan dabeşîne: 1- Felsefeya Xwezayê 2- Felsefeya Mirovî 3- Dewra Sîstematîk. tr: hellenik felsefe / fr: philosophie hellénique
2- Felsefeya Hellenîstîk (hellenistic philosophy): Navê felsefeya ku B.Z. di sala 323an (dewletên bajarî hilweşîya ne) dest pê kiriye û heta B.Z. sala 30an (Împaratorîya Romayê jî di vê dewrê de ye) berdewam kiriye, ye. Di vê dewrê de, çar dibistanên (ekol) felsefeyî derketine holê, ku ew jî ev in: 1- Akademîa 2- Dibistana Perîpatetîk (Peripatetic School) 3- Dibistana Epikurosparêz (Epicureanism) û 4- Stoaparêzî (Dibistana Stoaparêz) ne. Taybetîya herî giring a dewra felsefeya hellenîstîk, dabeşandina mijarên felsefeyê ye ku felsefeyê mîna mantiq, fizîk û ehlaqê, kirine sê beş. tr: hellenistik felsefe / fr: philosophie hellénistique
3- Hen: Di felsefeya yewnan a antîk de û bi taybetî jî, di felsefeya Parmenîdesî de a ku Yek e û her tiştî, vedigre (diguncîne) ye. Her tiştî vedigre, lê belê nayê vegirtin. Heyîna yekem (pêşîn), ku çavkanîya guherînê ye û ji her tiştî, serbixwe ye. Bi yewnanî navê realîteya naguhêr, ezelî û ebedî ku bi aqil tê têgihiştin û bi tu hawî, ji holê ranabe re tê gotin.
4- Hebûna li Her Derê (omnipresence): Sîfeta îlahî a ku dibêje Xwedê, her dem li her derê ye û di her tiştî de ye û bandora wî jî, di her tiştî de xwe dide der û yan jî, xwe nîşan dide. Li gor vê yekê Xwedê, bi her tiştî re di têkilîyeke bingehîn de ye û sebebê fa’il e. tr: her yerde olma / fr: omniprésence / al: allgegenwart
5- Heterojen (heterogeneous): 1- Rewşa ku tiştek ji perçeyên (hêman) cuda çêdibe, rewşa ku tiştek ji perçe û wesfên qet naşibine hev pêk tê, ye. Di vê rewşê de tiştek, xwedîyê perçe û wesfên wiha ye ku ew perçe yan jî wesf, naşibine hev. 2- Di mantiqê de, têgihên ku bi hev re ne di têkiliyê de ne. tr: heterojen / fr: hétérogéne / al: heterogen, ungleichartig
6- Hexis: Peyva yewnanî a ku ji bo meyl û kurmên (habit, alışkanlık) mirovan ku wiha zû bi zû nayên guhêrîn û li ser tevger û hebûna mirovan, xwedan bandor in.
7- Pênasa Hîledar (loaded definition): Ev têgih, wekî ‘pênasa barkirî’ jî tê zanîn. Di vê cure pênasê de, bi zanetî û bi awayekî aligirî û hîledarî wateya peyv, têgih û termekî, tê guhêrtin. Armanca guherandina wateyê jî, propaganda ye. tr: hileli tanım, yüklü tanım / fr: définition chargée
8- Hilomorfîzm (hylemorphism): Hînwerîya metafizîkî a ku dibêje, gerdûn û her nesneyen takekesî, ji made û formê pêk tên û qet ji hev cuda nabin û her dem, bi hev re ne. Ev teorî, ji aliyê Arîstotalesî ve hatiye parastin. Li gor nêrîna feylesof li cihê ku made lê hebe, dê form jî hebe û li cihê ku form lê hebe, dê made jî hebe. Li gor vê nêrînê, form û made, bi awayekî rastîn ji hev cuda nabin û encax, bi rêya nedîtbarkirînîyê (soyutlama, abstraction) dikarin ji hev cuda bibin. Herwiha form, wekî hêmaneke ku madeyê dilivîne û şekil dide madeyê ye. tr: hiloformizm / fr: hylémorphisme / al: hylemorphismus
9- Hiloteîzm (hyletheism): Nêrîna ku made û Xwedê dike yek, nêrîna ku made û Xwedê, yek dibîne. Ji ber vê yekê jî, wekî hemwateya panteîzm û materyalîzmê jî, tê bikar anin. tr: hiloteizm / fr: hyléthéisme / al: hyletheismus
10- Hinayana: Hînwerîya ku gelekî dişibe hînwerîya (öğreti, doctrine) rastîn a Buddha. Ev hînwerî, Buddha nake Xweda û wî, wekî mamoste û damezranerê dîn dibîne. Li gel vê yekê jî, meriv dikare bibêje texlîdekî hînwerîya Budîst e.
Piştgirî jibo Philosophia Kurdî
 Xwedevanên hêja, dilsozên zarûzimanê kurdî. Bi rêya vê sepana Paypal’e, hûn jî dikarin piştgirîya xebatên malper û kovara Philosophia Kurdî bikin û mil bidin xebatên me. Perê ku hûn bexşê malperê dikin, bi tevahî dê ji bo geşkirina malperê û çapkirina kovarê were xerckirin. Em hêvî dikin Philosophia bi nivîskar û xwendeyên xwe bibe xwedî temenekî dûr û dirêj, bibe çiraxek di şevên tarî ên kurdan da, hawaê ramîna philosophic li ber dilê rêber, serek û kargerên kurdan şîrîn bike, da ku ew jî bikanibin mîna ên milletên bi rûmet karê xwe rast bikin. Philosophiaê bi xweşî bixwînin, jê ra binivîsin û mil bibin xebatên wê...
|
